نقد کتاب ایران و اقوامش: جنبش ملی بلوچ به قلم دکتر ناصر باباخانی
در این زمانه وانفسا، كه دنیای انسانها به یك فضای مجازی تبدیل شده‌است و آبشخور ذهنی آنان جز گزاره‌های كوتاه و جملات ناقص، چیز دیگری نیست و منبع خبری آنها رسانه‌های پوپولیستی كذبی است كه سعی در وارونه جلوه دادن حقایق دارند، غنیمتی است، دست یافتن به پژوهشی مستدل و جامع آن هم در قواره كتاب! هر چند دیرزمانیست كه این مردم را نای خواندن كتاب نیست، مردمی كه نشئگی پای منقلهای فیسبوك را با رنج خواندن كتاب معاوضه نمی كنند. اما خیالی نیست، این اندك نویسندگان و خوانندگانشان هستند كه نشتر بیداری را در دملهای چركین خواب آلودگی مردم فروخواهند كرد تا برایشان فردای بهتری رقم بزنند. نوشتن یا به تعبیری مرحله پیشین آن، یعنی اندیشیدن، طاقت فرساترین كارهاست. خصوصا آنكه اگر پژوهش و تحقیق مستند و مستدلی هم زمینه و بستر این نوشتن و اندیشیدن قرار بگیرد، با اثری درخور و قابل اعتنا مواجه خواهیم بود. كتاب ایران و اقوامش (جنبش ملی بلوچ) یكی از این كتابهاست. مولف كتاب دوست فرهیخته‌ام جناب آقای دكتر محمدحسن حسین بر، از سر بزرگواری نسخه‌ای هم به رسم یادبود به من هدیه دادند. دكتر حسین بر دارای دكترای حقوق بین الملل و روابط بین الملل هستند، ایشان استاد دانشگاه و وكیل بین المللی و عضو كانون وكلای آمریكا در واشنگتن و رئیس هیات مدیره جامعه بلوچ در آمریكا نیز می باشند. كتاب ایران و اقوامش (جنبش ملی بلوچ) در اصل به زبان انگلیسی نگاشته شده‌است تحت این عنوان: Iran and Its Nationalities: The Case of Baluch Nationalism اما همانگونه كه ملاحظه می شود در ترجمه فارسی آن نوعی تقلیل گرایی به لحاظ مفهوم سیاسی دیده می شود، یعنی در معادلسازی به جای Nationalities واژه اقوام به‌كار برده‌شده است. هر چند دو مفهوم ملت و قوم، در سالهای دورتر یك معنا را به ذهن متبادر می ساخت اما در سالهای اخیر تمایز میان ملت و قوم از منظر سیاسی كاملا محرز گشته‌است. كتاب كه به بررسی جنبش ملی بلوچها می پردازد در ده فصل تدوین شده و مبانی كلی ناسیونالیسم بلوچ را به لحاظ تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مورد مطالعه قرار داده‌است. همچنین به شیوه‌ای بسیار موشكافانه روابط بلوچها را با دول مركزی بررسی كرده و خصوصا تاثیر تحولات منطقه‌ای و بین المللی بر ناسیونالیسم بلوچ نیز به طور كامل واكاوی شده است. دكتر حسین بر در طول پژوهش خود به درستی به "نظام سلطه"ای اشاره كرده‌است كه عامل اساسی در ایجاد وضعیت موجود و نامطلوب، برای ملیتهایی مانند كردها، عربها، تركها و بلوچهاست. متاسفانه اكثر قریب به اتفاق مقالات و كتبی كه امروزه در حیطه علوم سیاسی نگاشته می شوند فاقد روش شناسی هستند. اما در این كتاب نویسنده با به كاربردن متدولوژیی دقیق و مركب، خواننده را در یك فضای علمی قرار می دهد، فضایی كه درك آن برای خواننده نه تنها غامض نیست، بلكه بسیار پركشش و جذاب است. آنچه كه ویژگی خاصی به كتاب داده است در كنار نگرش علمی نویسنده، كه بدان اشاره شد، دوری از حب و بغض و تعصب و جانبداریهای معمولی است كه در بین بسیاری از نویسندگان دیگر دیده می شود، به همین رو در جای جای كتاب، نویسنده از منابع و رفرنسهای مختلفی استفاده می كند كه حتا بعضا بر خلاف هدف غایی و مد نظر كتاب و نویسنده آنست. در انتها ضمن تقدیر از دكتر حسین بر و آرزوی توفیق روزافزون برای ایشان امیدوارم در چاپی آتی كتاب، وضعیت امروز سیاسی اجتماعی جنبش ملی بلوچ مورد مداقه بیشتری قرار بگیرد. از ترجمه روان و سلیس كتاب و چاپ شكیل آن هم نباید گذشت. در فردایی احتمالی و ایرانی آزاد و دموكراتیك وجود، چنین كتابهای تحقیقی و جامعی می تواند راهگشای معضل ملی، ملیتهای ساكن ایران باشد، البته به قول ظریفی اگر سردمداران سیاسی اهل خواندن باشند.
دکتر ناصر بابا خانی
